انقلاب 1357 ایران که توسط مردم به رهبری امام خمینی رحمه الله به پیروزی رسید، درواقع حاصل تجمیع قوای احزاب و گروه‌های مختلف سیاسی مخالف حکومت پهلوی بود. به محض پیروزی انقلاب، رهایی مطلق همه‌ی احزاب با اندیشه‌های مختلف سیاسی و اعتقادی از بند اختناق و زورمداری در دوران پهلوی، باعث شد که فضای سیاسی اجتماعی کشور به سمت التهاب و هرج و مرج پیش برود. امام خمینی رحمه الله و یاران مورد اعتماد ایشان در آن زمان بر این شدند که کشور را از وضیعتت هرج و مرج به حالت ثبات و آزادی در جامعه‌ی به ثبات رسیده هدایت کنند.
یکی از سیاست‌ها و برنامه‌هایی که برای رسیدن به این هدف که توسط سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در آن زمان اجراء شد، گفت و گوی رو در رو و مسالمت آمیز بین احزاب بود. این مناظرات ابتداء بدون آنکه ضبط شود صورت می گرفته تا بحث‌ها و مواضع کاملا مشخص شود و سپس در 5 جلسه مناظراتی صورت گرفت و ضبط شد و از تلوزیون پخش گردید.
از مناظره‌های قبل ضبط اطلاعاتی قابل استناد در دسترس نیست اما از صحبت‌های مناظره کنندگان و مجری برنامه چنین برداشت می‌شود که در آن مناظرات تعداد زیادی از احزاب شرکت کرده بودند که در مناظرات تلوزیونی شرکت نکردند و از جمله آن احزاب، حزب مجاهدین خلق است.
کسانی که در این مناظره شرکت داشتند این افراد هستند:
- شهید دکتر محمد حسینی بهشتی از طرف حزب جمهوری اسلامی: ایشان 2 آبان 1307 در اصفهان متولد شدند و در 7 تیر 1360 با بمب گذاری حزب مجاهدین خلق در دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی ایران به فیض شهادت نائل شدند. ایشان سیاستمدار، فقیه، دومین رئیس دیوان عالی کشور پس از انقلاب، نخستین دبیرکل حزب جمهوری اسلامی، نائب رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی و از شاگردان و یاران نزدیک امام خمینی رحمه الله بودند.
- دکتر حبیب الله پیمان از طرف جنبش مسلمانان مبارز: ایشان سال 1314 در شیراز به دنیا آمدند و هم اکنون در قید حیات می‌باشند. ایشان فعال سیاسی، چپ گرای مذهبی و سوسیالست ایرانی است. و همچنین ایشان عضو کمیته رهبری «شورای فعالان ملی مذهبی» و از اعضای مؤسس و دبیر کل «جنبش مسلمانان مبارز» هستند.
- آقای نورالدین کیانوری از طرف حزب توده: ایشان سال 1294 در بخش بلده شهرستان نور، استان مازندران به دنیا آمدند و در تاریخ 14 مرداد 1377 در گذشتند. ایشان فعال سیاسی با گرایشات مارکسیستی و همچنین از اعضای حزب توده بودند که بعد از ایرج اسکندری دبیر اول این حزب شدند.
- مهدی فتاپور از طرف حزب فدائیان خلق: ایشان در سال 1330 در تهران متولد شدند و هم اکنون در قید حیات می‌باشند. ایشان از اعضای شورای مرکزی سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت) و مسئول کنونی هیئت سیاسی اجرایی اتحاد جمهوری خواهان ایران هستند. ایشان سابق بر سوسیال دموکرات بودند.
علاوه بر چهار شخص مذکور این برنامه در 3 جلسه اول توسط آقای ابوترابی مجری گری شد و پس از آن به دلیل اختلافات پیش آمده در روند بحث بین مناظره کنندگان و آقای ابوترابی، مجری‌گری از مناظرات توسط آقای پیروی انجام شد. متاسفانه اطلاعاتی از این دو مجری در دسترس نیست
مشروح مناظرات بدین صورت بود:
جلسه اول:
در ابتدای جلسه آقای ابوترابی جلسه را آغاز نمودند و ضمن بیان اهداف این مناظرات، توضیحاتی را درباره کلیات مناظره دادند. بعد از ایشان در دور اول مناظرات هر کدام از اشخاص توضیحاتی در مورد عقاید خودشان در زمینه‌ی آزادی را بیان کردند. و همچنین هر چهار نفر به احزابی که در مناظره شرکت نکردند انتقاد کرده و از آنها دعوت به عمل آوردند.
در جلسه اول سه مبحث اساسی مورد بحث قرار گرفت:
یکی مبحث آزادی و جبر اجتماعی که به اعتقاد شهید بهشتی، نظام اجتماعی موجب جبر نمیشود اما آقای کیانوری و فتاپور معتقدند که نظام اجتماعی موجب جبر است.
دومین نکته مربوط می‌شود به بحثی که آقای پیمان آن را بیان کردند و آن نقش «آزادی درونی در آزادی بیرونی» است که اقایان کیانوری و فتاپور به این صحبت آقای پیمان انتقاد کردند.
و سومین مسئله مهم که در جلسه اول مطرح شد بحث بر سر روند مناظره بود که به صورت کلیات باشد یا به صورت مصداقی که شهید بهشتی معتقد بودند بدون پرداختن به مسائل ریشه‌ای نمیتوان مسائل مصداقی را حل کرد و آقایان کیانوری و فتاپور مخالف این صحبت شهید بودند و آقای پیمان نظرش بر این بود که بهتر است در ضمن بیان کلیات به مصادبق مربوطه هم پرداخت شود.
جلسه دوم:
آقای ابوترابی به عنوان مجری، دومین جلسه را شروع کردند و ضمن بیان اهداف این مناظرات، احزاب شرکت کننده را معرفی کردند و همچنین خلاصه‌ای از بیانات هر کدام از مناظره کنندگان را بیان کردند. سپس ایشان موضوععع کلی مناظره را «مختصات آزادی در اسلام و در مارکسیست» را بیا کردند. و مناظره را با این سوال شروع کردند: « آیا در فلسفه تضاد طبقاتی و در روند ماتریالیست تاریخی (مارکسیسم) و یا در اسلام، آزادی به معنای ملموس وجود دارد یا خیر؟»
در جواب این سوال شهید بهشتی و در مقابل ایشان آقای کیانوری نظراتشان را بیان کردند و هر کدام در رد نظریه دیگری به مواردی از مصادیق تاریخی استناد کردند. اساس بحث هم باز مثل جلسه اول بر سر «آزادی یا جبر اجتماعی» بود. به این معنا که آیا نظام‌های اجتماعی مثل نظام لیبرایستی و… انسان را مجبور میکند به پذیرش برخی افعال و… یا موجب جبر نمیشود؟!
در این بین آقای پیمان و فتاپور هم نظراتشان را بیان کردند که نظر آقای پیمان به شهید بهشتی و نظر فتاپور به آقای کیانوری نزدیک بود. و این دو بزرگوار در جواب به شبهات طرف مقابل، هم‌اندیشه‌ی خودشان را یاری کردند.
یکی از مسائلی که در این مناظره به ان انتقاد شد شیوه‌ی مجری‌گری آقای ابوترابی بود. ک آقای پیمان و فتاپور به خلاصه‌ای که ایشان در ایتدای جلسه گفتند اعتراض داشتند و همچنین ورود مستقیم مجری به مناظره باعث شد که هر چهار نفر به ایشان معترض بشوند.
جلسه سوم:
اقای ابوترابی مثل جلسه قبل با بیان مقدماتی جلسه رو شروع کرد و خلاصه‌ای از دیدگاه مارکسیست و اسلام درمورد آزادی را بیان کرد. و همین مسئله باعث اعتراض شدید مارکسیست‌های جلسه یعنی آقای فتاپور و آقای کیانوری به ایشان شد.
یکی از مسائلی که در این جلسه مطرح شد مسئله‌ای استثمار بود. شهید بهشتی با بیان نظر خودشان در این زمینه راهکار گریز از استثمار را هم تبیین کردند و نظر مارکسیست‌ها را در این زمینه مورد انتقاد قرار دادند. در مقابل ایشان آقای کیانوری بحث را بر سر مصادیق خارجی برد و به شهید بهشتی اعتراض کرد که ایدئولوژی‌هایی که شما در زمینه مطرح کردید هیچ کدام در جامعه اجراء نمیشود. و همچنین ایشان مسئله استثمار را در عقیده خودشان توضیح دادند و به انتقاد شهید بهشتی جواب دادند.
آقای پیمان و آقای فتاپور نیز ضمن بیان خلاصه‌ای از عقیده خودشان در زمینه آزادی و استثمار، انتقادات مشترکی از شهید بهشتی درمورد مصادیق روز جامعه کردند که عمده بحث درمورد تفتیش اعتقادی و مسئله پاکسازی بود.
یکی از مواردی که در این جلسه بسیار زیاد دیده می‌شود اعتراض مناظره کنندگان به روند بحث و خصوصا آقای ابوترابی بود که منجر به تعویض ایشان از جلسه چهارم شد.
جلسه چهارم:
برخلاف جلسات قبل این جلسه با مجری‌گری آقای پیروی آغاز شد. در این جلسه علاوه بر تعویض مجری در روند بحث نیز تغییراتی اعمال شده بود. و یکی از تغییرات مهم این بود که بر خلاف روند آشفته در جلسات قبل در این جلسه 11 سوال که توسط خود مناظره کنندگان تعیین شده بود، باید هر کدام از مناظره کنندگان پاسخ میدادند.
سوالاتی که در این جلسه به آنها پاسخ داده شد بدین صورت بودند:
- سوال اول: آزادی مختص به فرد است، طبقه یا جامعه؟
- سوال دوم: آیا روند آزادی به صورت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی باید باشد یا به صورت فرهنگی سیاسی اقتصادی؟
- سوال سوم: نظرتان را درمورد آزادی از استثمار بیان کنید.
- سوال چهارم: آیا پس از انقلاب همه‌ی خطوط باید آزاد باشد یا برخی از خطوط نباید آزاد باشد؟
- سوال پنجم: نظرتان را درمورد آزادی عقیده و مذهب بیان کنید.
- سوال ششم: مقایسه آزادی قلم و بیان و اجتماعات و آزادی انتقاد از حکومت کنندگان یا آزادی دروغ، تهمت و فریب
جلسه پنجم:
متاسفانه ابتدای جلسه ناقص است و ادامه سوالات مشخص نیست. در ویدیوهای بدست امده شهید بهشتی جبهه‌بندی‌های اجتماعی را بیان میکند و موضع جمهوری اسلامی را در مقابل هر کدام از آنها تشریح میکند. سپس آقای پیروی با بیان اینکه بحث درباره‌ی کلیات به پایان رسید مناظره کنندگان را دعوت به مناظره درباره‌ی مصادیق میکند.
ادامه‌ی مناظره با دو بحث اصلی پیگیری شد یکی مسئله‌ی جبهه‌بندی شهید بهشتی که هر سه طرف مقابل به ایشان اعتراض کردند و انتقاداتشان را بیان کردند و یکی مسئله تفتیش اعتقادی و مشاغلی که بی دلیل تفتیش اعتقادی می‌شوند.
البته در این میان آقای پیمان در دو دور مناظره خودشان به دو بحث بسیار مهم و کلیدی پرداختند که به نظر میرسد از ابتدای انقلاب تا کنون این بحث هنوز کاربرد دارد: یکی ریشه‌ی مشکلات کشور و دومی راهکار مشکلات کشور.
همچنین در این جلسه صحبت‌های در بین آقای پیمان و شهید بهشتی بر سر مسائلی که در بین این دو اتفاق افتاده بود در گرفت و به نظر میرسد موضع هردو قابل تأمل است.
