کتاب بنیان اندیشه سیاسی اسلام در قرآن که به قلم دکتر سعید جلیلی به رشته تحریر درآمده تلاش دارد بر اساس مبانی اعتقادی و اندیشه‌ای اسلام که در قران متبلور هستند، اندیشه سیاسی اسلام را در یک نظم منطقی تقریر کند.
این کتاب از یک مقدمه، پنج فصل و یک نتیجه تشکیل شده است. در مقدمه نویسنده تلاش کرده ضرورت نوشتن کتابی با این موضوع را توضیح دهد و همچنین تلاش داشته کلمه به کلمه عنوان کتاب را توضیح دهد و منظور خودش را از این عنوان بیان کند و علت انتخاب هرکدام را توضیح دهد.
در فصل اول کتاب یعنی هستی شناسی نویسنده بر اساس آیات قران دیدگاه اسلام درباره جهان را تبیین کرده است. و بر اساس این دیدگاه کل جهان را در یک شکل منطقی فلسفی تصویر کرده است.
در فصل دوم کتاب یعنی معرفت شناسی تلاش کرده است که مبانی معرفتی انسان در اسلام را تبیین کند و سپس جایگاه وحی و عوامل تأثیرگذار در معرفت را بیان کرده است.
در فصل سوم کتاب یعنی فرجام شناسی آقای جلیلی آینده جهان را براساس آیات قرآن و مبانی فلسفی اسلام بیان کرده است.
در فصل چهارم کتاب یعنی انسان شناسی آقای جلیلی جایگاه انسان در هستی را توضیح داده‌اند و سعی کرده‌اند وظیفه او را در قبال خودش، خداوندش و جامعه‌اش توضیح دهد.
فصل پنجم این کتاب که جامعه و دولت نام دارد، درواقع بخش اصلی کتاب است. این فصل از دو بخش تشکیل شده است در یک بخش تعریف دولت و کارویژه‌های دولت مورد بررسی قرار گرفته و در یک بخش جامعه و مردم مورد مطالعه و بررسی قرارگرفته و همچنین رابطه بین دولت و مردم تبیین شده است.
در بخش نتیجه گیری درواقع خلاصه مطالب کتاب به صورت منسجم بیان شده است.
چند نکته در مورد محتوای کتاب بنیان اندیشه اسلام در قران حائز اهمیت است:
- یکی از نقاط این کتاب این است که تقریبا در تک تک صفحات کتاب ما شاهد استفاده از آیات قرآن برای اثبات مطلب هستیم.
- همانطور که در مقدمه نیز اشاره شده است نویسنده در این کتاب تلاش موفقی داشته برای دچار نشدن به دو آفت بزرگ قرآن پژوهی یعنی مصادره به مطلوب کردن آیات و انتخاب کاریکاتوری و گزینشی آیات.
- یکی دیگر از نقاط قوت این کتاب استفاده از المیزان در فهم آیات است که به عمق مطلب کمک بسیار زیادی کرده است.
- از دیگر نقاط قوت این کتاب پیوند بین مبانی اعتقادی با مسائلی همچون سیاست و علوم انسانی است. که این دست از پزوهش‌ها بسیار اندک است.
- در تبیین مبانی اعتقادی این کتاب بر خلاف اکثر قریب به اتفاق کتب کلامی شیعه، به دفاع از دین نپرداخته بلکه رویکرد تهاجمهی داشته. (لازم به توضیح است علم کلام علم دفاع از دین در برابر شبهات است. و اساسا مسائل علم کلام بر اساس شبهات و سوالاتی شکل می‌گیرد که از دین و مذهبی پرسیده شده است. اما بعد از انقلاب ما به یک علم کلام با رویکردی جدید نیاز داشتیم که به جای دفاع و گاسخ به سوال، سوال کننده و هجوم برنده باشد و سایرین به او پاسخگو باشند. و این این خصوصیت را دارد.)
- نویسند در جای جای کتاب نکاتی را مطرح می‌کند که گویا اشاره دارد به برخی مسائل فلسفی در فلسفه غرب یا فلسفه اسلام و خواننده اگر از این مسائل و اصطلاحات اطلاع نداشته باشد خواندن این کتاب برایش مشکل خواهد بود.
- در فصل اخر این کتاب که درواقع اصلی‌ترین فصل کتاب انتظار بیش از چیزی بود که الان مشاهد می‌شود. در این فصل نویسنده به صورت استقرائی کارویژه‌های دولت و جامعه را برشمرده در حالی که حلقه مفقوده ما در این بحث ساختار دولت است. مثلا بحث از ولایت و نظام ولایی در این بخش خیلی ضعیف‌تر از آنچه باید مطرح شده و توضیح داده شده است.
به صورت کلی کتاب دارای نوآوری‌ها و رویکردهای قابل توجهی است. اما خالی اشکال نیست و در این زمینه می‌توان گفت تازه قدم اول است.
